Bron: RDNet -Info

Datum: 24-06-1999

Jongeren zoeken spirituele stilte onder de warmte van een Bourgondische zon.

De troebele wel van Taizé

Door S.C. Bax

Vijf grote klokken, een camping, een kerk, glas-in-loodramen, kaarsjes en iconen, de Oyak-bazar voor pizza's en hotdogs, jolige corveeërs, roestige tractoren, verzoekbriefjes met gebedsonderwerpen, een winkel, een introductievideo met weeë stem, hosties en Gregoriaans gezang. Taizé, sinds vijftig jaar een bron vol spiritualiteit onder de warme Bourgondische zon. Maar met een vage boodschap.

Taizé wil een bron zijn waaraan mensen met een joodse, rooms-katholieke, gereformeerde, evangelische (en iedere andere) achtergrond zich kunnen laven. Het doel? "Om één te worden." Het is de vraag waarin en op welke grond men één wil worden. Het antwoord is dat de vrienden van Taizé "eenheid zoeken in het Koninkrijk gods." Maar bij de zoektocht van Taizé wordt de waarheidsvraag vrijwel geheel overgeslagen. Het gevoel overheerst. En dat is niet voor het eerst in de kerkgeschiedenis. Deze plek, bijna naast de franse Route du Soleil, biedt ook in dit opzicht geen nouveautés.

Prachtige vergezichten en pittoreske dorpjes doemen op rond Taizé, een vlek nauwelijks een gehucht, in het rustieke Bourgondische land, vlak bij de eeuwenoude kloosterstad Cluny. Bordjes wijzen de weg naar de cummunauté van broeder Frère Roger. De enkele dorpsbewoner bekijkt je wat meewarig. Lifters met rugzakken zie je nauwelijks, al heet Taizé een ontmoetingsplaats voor jongeren. Naast een Duitse autobus ligt wel een stapel moderne rugzakken. De eigenaars melden zich even later en zetten 'en masse' koers richting de camping.

Video

Een vriendelijke Franse jongeling komt direct op me af als ik in de infostand wat rondneus. Een journalist mag de Nederlandstalige video bekijken. De titel verheelt niets: "Jongeren op zoek naar God." Het blijkt dat de orde, die protestants van start ging, maar ondertussen de paus van Rome als de grote christelijke leider aanvaardt, een levensvorm nastreeft als die van de eerste christengemeenten. Kernwoorden in hun benadering zijn: eenvoud, vertrouwen en hoop op verzoening. De vele houten bezems die in een open loods hangen, passen wel bij dat eenvoudsbeeld uit de eerste eeuwen. De driecilinder groene Deutz-tractors zijn wel hoogbejaard, maar toch niet van die hele vroege tijd.

In een historisch overzicht vertelt de video iets van broeder Roger, de weliswaar oude maar nog vitale oprichter, ongetwijfeld een ernstig en bewogen mens. Tijdens de oorlog hielp hij eerst joden en later Duitse krijgsgevangenen. Beide activiteiten waren tegendraads en getuigden op z'n minst van moed. Maar je moet wel oppassen zoiets direct als een geloofsdaad uit te leggen.

De eenvoud van Taizé blijkt vooral in korte bijbellezingen met veel gemakkelijke en eenvoudige meezingers en gregoriaanse klanken. Op de een of andere manier maken alle geïnterviewden in de videopresentatie duidelijk dat een diep verlangen naar rust hen naar Taizé dreef. Stilte is ook belangrijk in Taizé. Het blijkt vooral wazig-spiritueel gevulde stilte te zijn.

Ergens

Wat is nu het geheim van de communauté? de zoetgevooisde stem van de presentator, soft en op het irritante af trouwens, geeft aan dat in de mens, "ergens een verlangen is, iets ondefinieerbaars. Er is een zoek." Vervolgens heet het dat er mogelijk iets is te vinden als men de vrijheid neemt om te zoeken. Dan ontvang je meet vrede met jezelf en "wordt God je Vrind." De schoonheid van het gebed, zo wordt gesteld, is de eenvoud. Zo is God gemakkelijk te vinden verteld de video.

Gaandeweg dringt het door dat Taizé niet ander kan dan "zware massieve dogma's" af te wijzen. Het radicale van Gods Woord, waarin sprake is van de werkelijkheid van de zonde en de vergeving uit genade alleen, past in dit religieuze schema niet. De internationale ontmoetingen worden "pelgrimages van vertrouwen" genoemd. Duizenden ontmoeten elkaar, uit vrijwel alle werelddelen. Zeker zeventig nationaliteiten geven regelmatig acte de présence.

Een mens wrijft zich de ogen uit bij zinnen als: "Wie kan echt bidden zoals hij wil? Neem daarom het risico van vertrouwen." "Zodoende ontdekken we dingen in het gebed. In uw handen beveel ik mijn geest." "Het is zo eenvoudig." De eerste én ook de laatste indruk is dat eenvoud verward wordt met simplisme, met eenzijdigheid en met een overtrokken gevoelsmatige invulling.

Watergevecht

Vlak na de ingang, als het ware onder de klokkenstoel, staan grote kookpotten in een halfopen ruimte. Jongelui zijn bezig met een watergevecht en gebruiken daarvoor de slangen die bedoeld zijn om de keuken schoon te spuiten. Even verderop deelt een corveeër koek en frisdrank uit. Onder een halfopen tent zijn groepjes bezig met bijbelstudie. Oud en jong zit door elkaar heen in Taizé.

In de "Kerk der Verzoening" vallen donkerrode en zachtblauwe stralen van de Bourgondische zon door de glas-in-loodramen met bijbelse voorstellingen. Rode doeken hangen voor in de kerk en geven, mede door de wijze waarop ze gedrapeerd zijn en door het licht dat er subtiel op valt, een mystieke, bijna New-Age-achtige uitstraling. Overal staan kaarsjes. Bij de ingang markeren kaarsjes de plaats waar de gebedsbrieven van frère Roger in vele talen liggen. Een enkeling ligt geknield. Verderop zit een gezinnetje stil voor zich uit te staren.

Een overijverige dienaar van de communauté verbiedt mij bars te fotograferen. Ik leg hem vriendelijk uit dat het me, terwijl ik net een video gezien heb van kerkdiensten, vreemd voorkomt dat er in een bijna lege kerk niet gefotografeerd mag worden. Hij lijkt nauwelijks overtuigd, maar gaat een verdere confrontatie uit de weg.

Sfeer

Iconen, afbeelding van Maria, een klaterend vijverpartijtje, zachte orgelmuziek en een halfduistere kerk met wat gedempt licht, ideale omstandigheden voor wegebbende gedachten. Het is het sfeertje waarin mensen nauwelijks nadenken over de diepere betekenis van woorden en nogal oppervlakkig en snel geroerd worden. Je ontmoet hier als het ware de traditie van Rome en die van de oosterse orthodoxie.

Het beste bewijs is dat bisschop Gouri, van het patriarchaat van Moskou, met als standplaats Parijs, vorig jaar een zogenaamd Antimension ten geschenke gaf aan de "orthodoxe kapel" van Taizé. Dat is in die traditie het eigenlijke altaar en bestaat uit een stuk stof met de reliek van een martelaar. Voor orthodoxen is het een teken van een "werkelijke, mystieke en zichtbare band met de universele orthodoxie."

Maria

De invloed van het rooms-katholicisme is met de handen te tasten en met de ogen te aanschouwen. De kerk van Taizé heeft een stenen altaar met daarbij een icoon van Maria met het kind Jezus. Sinds Taizé de paus erkent als universele pastor lijkt de visie op Maria zeer in Rome’s richting opgeschoven. In allerlei omschrijvingen wordt de lof op Maria bezongen. Frère Roger: "Van Maria hebben we geleerd het offerandegebaar te maken. Zij behield haar zoon niet voor zichzelf, maar schonk Hem aan de wereld."

Verder zei de oprichter van de communauté over Maria: "Indien wij ons richten tot haar, verenigt ons dat met Christus." De kern van de bijbelse boodschap zoals die ook in de Reformatie vertolkt is, sneeuwt op deze manier volledig onder. In een artikel in een van de Taizé-uitgaven wordt grote bewondering uitgesproken over een rooms-katholieke kardinaal die als wapenspreuk voert: "Tot Jezus door Maria" (Ad Jesum par Mariam). Verder leert Taizé de tenhemelopneming van Maria, ook wel heeft men wel bezwaar tegen het dogma in dezen. De eucharistie wordt regelmatig gevierd. Niet de preek, niet het Woord staat centraal, maar de rooms-katholieke invulling van de diensten. Taizése dienaren met witte priesterkleding doorkruisen de kerk om de hostie uit te delen. Op vrijdagavonden wordt gebeden rondom de kruisicoon. Het zaterdagavondgebed heeft iets speciaals, omdat iedereen dan een kaars brandende houdt om de opstanding te symboliseren.

Eucharistie

Jammer genoeg ontbreekt bij veel jongeren het geringste besef over het verschil tussen avondmaal een eucharistie. Dat de eucharistie een zogeheten onbloedige herhaling is van christus' dood, een steeds opnieuw plaatshebbend zoenoffer, weet hier nauwelijks iemand. Ik vraag het enkele Poolse en Italiaanse jongeren. Ze blijken niets, maar dan ook niets te weten van een reformatorische kijk op deze wezenlijke zaken. Dat het offer van Jezus Christus eenmalig en algenoegzaam was, zegt hen niets.

De achterliggende gedachte bij Taizé is dat verzoening met Rome onopgeefbaar is. In onszelf moeten we verzoening tot stand brengen, leert Frère Roger. Daarbij heeft hij, getuige enkele uitspraken, de gehele mensheid op het oog.

Voor een vorm van alverzoening beroept Roger zich nota bene op Augustinus. Deze schreef ooit dat hij God te laat beminde, maar dat God toch in hem werkte, hoewel Augustinus niet aan Hem dacht. Voor broeder Roger is dat een soort bewijs dat Christus in mensen aanwezig is, ook als ze dat (nog) niet weten. Hij zou toch Augustinus nog eens moeten lezen. En dan beter.

Verzoening

Verzoening betekent voor Taizé niet in de eerste plaats verzoening tussen God en de mens, maar meer interkerkelijke verzoening. Rome en Reformatie moeten op één stoel komen te zitten, gelovigen en ongelovigen aan één tafel. Christenen moeten één worden met aanhangers van andere religies. Het einddoel? Kofi Anan, de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, schreef enkele weken geleden aan Taizé: Het vuur van jullie inzet en de oprechtheid van jullie overtuigingen zijn een bron van inspiratie voor allen die in de Verenigde Naties proberen te werken aan een betere wereld."

Kofi Anan heeft in de gaten dat het streven -hoe mystiek ook ingekleurd, hoe spiritueel ook verwoord en beleefd- ten diepste geen andere dimensie heeft dan voor het hier en nu. Hoewel Frère Roger dat uiteraard bestrijdt, want in zijn visie lijkt de hemel ieder toebereid. Ooit zei Roger dat hij er zich rekenschap van geeft "dat de Kerk heel veelmeer omvat dan wij ons voorstellen." Hij zei dat nadat boeddhisten en moslims in Taizé kwamen bidden en "Christus als hun broeder" zeiden te erkennen. Christus is daarmee niet de Unieke, Die het algenoegzame offer bracht, maar slechts een Broeder. Verzoening door voldoening behoort dan natuurlijk tot een "ergerlijk en zwaar dogma" dat alleen maar afgewezen kan worden.

Onderscheid

Het is niet ongebruikelijk dat men in Taizé niet allen bidt tot Jezus, maar ook tot de grondleggers van de grote wereldreligies als Mohammed en Boeddha. Elementen uit de oosterse mystiek spelen hier een grote rol, waarbij men ten diepste uitgaat van een onbijbels mensbeeld, van een visie op de mens die zichzelf door contemplatie en (transcendente?) meditatie opwerkt naar de hemel.

Taizé is de plaats waar de kern van de bijbelse boodschap uit het oog verloren is. Er blijft dan weliswaar een gezellige, maar ook een volledig lege, algemene spiritualiteit over. De gave des onderscheid is niet de sterkste kant van de communauté

Door S.C. Bax

Op 12 mei 1915 wordt Roger Schutz in de buurt van het Zwitserse Neuchatel geboren. Zijn vader is dominee. Zijn oma wil graag het protestantisme verenigen met het rooms-katholicisme. Dat spreekt Roger aan. In 1940 vestigt hij zich alleen in het bijna verlaten Bourgondische dorp Taizé. Hij ontvangt vluchtelingen in zijn huis, onder wie joden. Hij denkt al na over een nieuw op te zetten gemeenschap. Omdat de Gestapo in 1942 een inval doet op het moment dat hij in Zwitserland is, kan hij niet terug. Pas in 1944 komt hij met enkele nieuwe broeders in Taizé terug.

Pas in 1949 -dit jaar een halve eeuw geleden- binden zij zich met enkele anderen voor heel het leven aan het celibaat, gemeenschapsleven en eenvoud. In 1952 schrijft hij een levensregel, die later als "De bronnen van Taizé" bekend staat.

De gemeenschap groeit. In 1968 wordt de eerste rooms-katholiek opgenomen. Op dit moment zijn er rond de honderd kloosterlingen. In 1974 belegt het klooster een concilie. Sinds die tijd stelt broeder Roger dat de paus van Rome, de geroepen leider, "de universele pastor" is van alle christenen en pleit hij voor verzoening tussen de kerken.

Frère Roger was aanwezig op het tweede Vaticaanse Concilie op uitnodiging van paus Johannes XXIII. Ook paus Johannes Paulus II ontmoette hij. Jaarlijks trekken vele tienduizenden jongeren naar het klooster in Frankrijk. De broeders zelf werken wereldwijd onder armen en verdrukten.

Ook in Nederland worden bijeenkomsten in de sfeer van Taizé gehouden.